Wdowa, stary świntuch i tajemniczy Jugol

"Wdowa Couderc" Georgesa Simenona została wydana nakładem wydawnictwa W.A.B. i stanowi jedną z pozycji ważnej serii, a mianowicie "Nowego Kanonu". Zaiste, seria świetna - Collette, Moravia, Balzac, dwa tytuły Grossmana, Sciascia, Chang, teraz Simenon. Seria naprawdę warta uwagi, prowadzona we współpracy z "The New York Review of Books", od początku stanowiła gratkę dla wytrawnych Czytelników. I - co się dopiero teraz okazało - było tak do momentu wznowienia właśnie "Wdowy Couderc". Moim bowiem zdaniem Simenon ze swym dziełem nie powinien był się w niej znaleźć. Niestety.

Ważne jest przytoczenie krótkiego rysu biograficznego autora, który to rys, jak rzadko który, mówi wiele o samej książce. Nękany pragnieniami, popadający w skrajności, w życiu mający niemal wszystko, choć w rzeczywistości nie posiadający nic. Autor niestworzonej ilości książek, osiągających milionowe nakłady na całym świecie. Dwie namiętności: kobiety i pióro. Ale to mało.

Życie Simenona można opisać za pomocą samych cyfr: miliony napisanych stron, tysiące kochanek (o których wspominały nawet żony Simenona), kilkadziesiąt przeprowadzek, niezliczone ilości wydanych pieniędzy. Jego biografowie powiadali, że potrafił kochać się przez kilka dni po kolei, po czym popadał w trans pisania. To uwielbiał, to robił.

Najbardziej popularną i znaną serią autorstwa Simenona, jest oczywiście armia tomów przygód detektywa Maigreta, którego przygody znane są także polskiemu Czytelnikowi. Zaledwie nędzny ułamek jego twóczości to tzw. dzisiaj literatura piękna. Nędzny ułamek, choć gdyby porównać tę ilość z innymi pisarzami, to i tak ogromnie dużo tego wychodzi. Dość jednak o punktach odniesienia, bo nie na relatywizowanie mamy tu miejsce i czas.

Skoro o ilości już coś zostało już tutaj powiedziane, to czas na jakość. I tu właśnie dochodzimy do meritum. Niestety bowiem, dyskusja o treści tej książki jest trochę, jak oglądanie przezroczystego obrazu. Słowa mocne, choć niestety prawdziwe, przejdźmy do fabuły.

"Wdowa Couderc" to powieść obyczajowa. Trzeba to jasno powiedzieć, ponieważ niektórzy zdążyli przyłożyć jej etykietkę powieści psychologicznej. Nic bardziej mylnego. Zawiązanie akcji następuje przy okazji spotkania tytułowej wdowy Couderc z tajmniczym nieznajomym w autobusie. Konwencja i tym razem nie zawiodła - bohaterowie wypatrzyli siebie od razu, wystarczyły wzajemne, krótkie spojrzenia i wiadomo było, że reszta fabuły przypadnie w udziale tym dwojgu. Ona chłopka, urzędująca samotnie w gospodarstwie, mająca na utrzymaniu swojego teścia, on tajemniczy, małomówny, bez przeszłości, pieniędzy i celu. Wysiadłszy tuż po niej z autobusu od razu ją dogania i rozpoczyna u niej, wspólne z nią życie. Proste.

Życie obojga toczy się wokół domu, w którym mieszka wdowa, a raczej jego przyszłości. Prawo do jego własności bowiem, rości sobie, po ewentualnej śmierci teścia wdowy całe rodzeństwo zmarłego męża. Gospodarująca i zajmująca się całością dobytku Tati, bo tak autor nazwał tytułową wdowę, nie chce i nie może na to pozwolić.

Informacje co do tajmniczego jegomościa - Jeana, którego Tati wyciągnęła spojrzeniem z autobusu oraz później zatrudniła jako parobka, Czytelnik otrzymuje dopiero w kolejnych rozdziałach. Jean okazuje się być byłym więźniem - mordercą - dłużnikiem swojej ofiary. Od tej pory rozpoczyna się, kiepskiego gatunku analiza psychologii postępowania Jeana - tego przeszłego i teraźniejszego. Simenon, znany z fascynacji Dostojewskim, próbował odbyć podróż w głąb ludzkiej psychiki, człowieka,  którym targają wyrzuty sumienia z powodu popełnienia zbrodni. Wypadło to jednak bardzo blado w porównaniu do mistrza. Jedynym bowiem elementem tej analizy stało się ciągłe elektryzowanie świadomości bohatera grośbami usłyszanymi podczas rozpraw sądowych. Oczywiście nękające sumienie w decydujących momentach wymierzyło sprawiedliwość w sposób, którego rzecz jasna zdradzić tu nie wolno, natomiast którego nie trudno się domyślić.

Reasumując, Simenona należy pamiętać i doceniać za ilość literatury rozrywkowej, którą dał światu. Docenić za ambicje (aspirował bowiem do nagrody Nobla, której nigdy nie dostał) i wytrwałość. Coś jednak kosztem czegoś. I jak to czasem bywa, tak i tym razem jakość przegrała z ilością. "Wdowę Couderc" czyta się bowiem, jak książkę napisaną jednym tchem, w dwie noce, niemal, mówiąc kategoriami Simenona, między jedną kobietą a drugą.

Georges Simenon, "Wdowa Couderc", Wydawnictwo WAB, wydanie 2010

Tomasz Osiński