Non-fiction o Kapuścińskim
2010-02-26 15:44:14
Już 3 marca do księgarń trafi książka dziennikarza i reportera „Gazety Wyborczej" Artura Domosławskiego „Kapuściński non-fiction". Tak deklaruje wydawca Świat Książki, a im bliżej tego terminu tym większa wokół oficjalnej premiery medialna dyskusja. Są obawy, wczesne kontrowersje, jest nawet pozew sądowy.
Jako pierwsze wątpliwości miało krakowskie wydawnictwo Znak, które po zapoznaniu się z maszynopisem odmówiło publikacji, teraz w kolejce stanęła wdowa po słynnym polskim reportażyście. Alicja Kapuścińska wniosła o zabezpieczenie powództwa, co może się wiązać ze wzbronieniem dystrybucji. Tymczasem książka jest zapowiadana i oczekiwana, a sam autor o problemach z jej wydaniem wyraża się mianem „cenzury prewencyjnej".
Czy dobra pamięć po zmarłym rzeczywiście może zależeć od tego, co jest opisane w jego biografii? Czy pamięć po Ryszardzie Kapuścińskim może podlegać rzetelności jego biografistyka? Dla Artura Domosławskiego głównie Polska, dawna epoka stalinizmu, październik 1956r, wreszcie spory kawałek świata były przystankami w niemal trzyletniej podróży ku zgłębieniu historii wybitnego reportera. Teraz chce efekty przedstawić szerokiej publiczności jego czytelników.
To prawda, że wokół wszystkich postaci uznanych za wybitne, słynne narastają mity, tworzą się wyidealizowane historie, prywatne hagiografie. Tak stwarzamy naszych mistrzów, błędnie dopatrując się w każdej związanej z nimi rzeczy czegoś niezwykłego, doskonałości. Budujemy pomniki, na których ustawiamy naszych wielkich, nie zważając na to, że w marmurach czy spiżu im nie do twarzy. Z tego wreszcie rodzą się wszelkie obawy, lęk, że nasz bohater przegra stając w szranki z własnym mitem. Jak pisze na blogu Domosławski "Trzeba mieć bardzo małą wiarę w wielkość słynnego reportera, żeby obawiać się tego, że ukazanie go jako człowieka, który miał także słabości, zniechęci kogoś do jego postaci i dzieła. Wielkość człowieka widać dopiero na tle codziennej krzątaniny, słabości, czasem upadków". Jedno jest pewne. Trzeba dać szansę by postać i jej historia, jeśli nawet mają ulec odbrązowieniu broniły się same.
Jako historyk z wykształcenia, Ryszard Kapuściński, najbardziej interesował się dziejami, które jeszcze nie zostały opisane. Historią, która tworzyła się wokół niego, w której mógł brać udział, obserwować i dokumentować, tak jak ją odbierał, widział, czuł. Rewolucje, bunty wynikające głównie z wielkiego procesu dekolonizacji, a następnie rozpady autorytarnych systemów to wiodące zagadnienia poruszane w jego twórczości. Wielkie przemiany, masowe ruchy, kataklizmy, to coś, czemu poświęcał najwięcej uwagi i przez co jak określił stał się tłumaczem z kultury na kulturę.
Poznawał świat od środka, podczas pracy reporterskiej odwiedził zarówno afrykańskie pustynie i busze jak i podbiegunowe lodowe pola. Pisał o ludziach po prostu. Bez patosu, zbędnej selekcji czy doboru. Podróżował po krajach, kontynentach w momentach, kiedy inni bali się tam być. Uprawiał podróż reporterską, poprzedzoną przygotowaniem teoretycznym, dużo studiował na temat historii i przemian zachodzących na odwiedzanych terenach. Podróżował samotnie, bez zbędnego bagażu, bez chwili wahania, a jednak niezwykle efektywnie, oddając temu, co robił każdą część siebie. Jak sam to ujął w „Wojnie futbolowej" wyjeżdżał po to, aby patrzeć, chodzić, pytać, słuchać, wąchać, myśleć, pisać.
Wybitnego reportera znamy już dzięki jego tekstom, wiemy, że żył w trudnych czasach i kilku epokach, że towarzyszyły mu niełatwe wybory. Biografia, jakiej oczekujemy jako jego czytelnicy, może uczniowie, fani nie powinna mieć charakteru taniej sensacji, demaskacji, zlustrowania. Nie potrzeba nawet oceny. Natomiast dobrze udokumentowana opowieść o życiu i dziełach, próba pełnej charakterystyki sylwetki legendy polskiego i światowego reportażu, postaci, która połączyła reportaż i sztukę, która żyła po to, aby lepiej zrozumieć świat i rządzące nim prawa, jest zawsze mile widziana.
„Tytuł książki jest sygnałem, że unikam opowieści w kolorach czarno-białych, bo świat non-fiction nigdy nie jest czarno-biały, istnieje w nim wiele prawd, tu: wiele prawd o moim bohaterze; po drugie- że staram się oddzielić fakty od fikcji" mówi Artur Domosławski.
Premiera książki 3 marca, a 16 marca, we wtorek, Instytut Reportażu zaprasza na dyskusje na temat publikacji. Spotkanie odbędzie się o godzinie 19 w Muzeum Sztuki Nowoczesnej, ul. Pańska 3. Dyskusję z udziałem Agaty Tuszyńskiej, Andrzeja Stasiuka, ks. Adama Bonieckiego oraz Autora poprowadzi Wojciech Tochman.
Kamila Kapiszka
