Historia najdziwniejszego z gett żydowskich

27 czerwca na półki naszych księgarń trafiła historia najdziwniejszego z gett żydowskich w okupowanej Polsce - "Byłam sekretarką Rumkowskiego. Dzienniki Etki Daum" Elżbiety Cherezińskiej.

Etka Daum przez 1653 dni była sekretarką Chaima Rumkowskiego. Zza swojego biurka, tuż przed drzwiami jego gabinetu, obserwowała powstanie, rozkwit i upadek najdziwniejszego żydowskiego państwa w niemieckim Kraju Warty. Kreśliła portret jego twórcy, przełożonego Judenratu w getcie łódzkim, Chaima Mordechaja Rumkowskiego. Jednocześnie ukazywała obraz skomplikowanych relacji między żydowską a niemiecką administracją getta i walki o władzę wśród tamtejszych elit. Getto łódzkie zlikwidowano dopiero w sierpniu 1944 roku, gdy Sowieci od dawna stali na linii Wisły. To sprawiło, iż spośród jego mieszkańców ocalało o wiele więcej Żydów niż z każdego innego getta na terenie Polski. Na czym polegała tajemnica łódzkiego getta? Kim naprawdę był „król Chaim”?

Możemy dzisiaj dyskutować, rozważać i zadawać retoryczne pytania: czy gdyby sprzeciwił się Niemcom, gdyby nie zgodził się na podpisywanie list deportacyjnych, gdyby własnymi rękami nie wysyłał ludzi, czy byłoby inaczej? Los pozostałych gett każe powątpiewać. Gdyby Rumkowski nie zginął w Auschwitz, stanąłby po wojnie przed sądem. Sądziliby go jemu współcześni, ludzie, którzy przeżyli wojnę i uniknęli śmierci. Jaki wyrok wydaliby na Chaima Rumkowskiego? Co z jego życia świadczyłoby za nim, a co przeciwko? Czy to się da rozdzielić?

Książka Elżbiety Cherezińskiej "Byłam sekretarką Rumkowskiego", oparta została na wspomnieniach Estery Daum, pracującej w administracji żydowskiej getta łódzkiego, w tzw. Centralnym Sekretariacie. Obejmuje zasięgiem chronologicznym cały okres funkcjonowania getta, a więc do sierpnia 1944 r., oraz pobyt bohaterki w obozie i powrót do Łodzi po zakończeniu wojny. Wspomnienia powstały wiele lat po wojnie, stanowią więc próbę odtworzenia wydarzeń, a nawet, jak wynika ze wstępu, napisania ponownie prowadzonego w getcie, a zagubionego dziennika. Nie są jednak fikcją literacką, a autentyczną relacją z czteroletniego pobytu w getcie łódzkim. (…) Wartość historyczna książki z pewnością została podniesiona walorami literackimi. Jest to niewątpliwa zasługa Elżbiety Cherezińskiej, która rozbudowała i wzbogaciła wspomnienia Estery Daum. Dzięki temu otrzymaliśmy bardzo ciekawą książkę, zaspokajającą apetyty zarówno historyków, jak i miłośników dobrej literatury.

Elżbieta Cherezińska (ur. 1972) Teatrolog. Mieszka w Kołobrzegu, na co dzień zajmuje się organizacją przedsięwzięć kulturalnych. W 2005 roku wydała książkę napisaną wspólnie z Szewachem Weissem Z jednej strony, z drugiej strony będącą rodzajem jego literackiej biografii.