Lektury szkolne, do których warto wrócić

Bądźmy szerzy, przeczytanie wszystkich szkolnych lektur od deski do deski stanowi nie lada wyzwanie, nawet dla tych najpilniejszych uczniów. Niedoczytanie pewnych książek może wynikać ze zwykłego lenistwa, braku czasu lub ze względu na to, że lekcje polskiego nie były prowadzone w ciekawy sposób. Niechęć do lektur szkolnych, którą można często zaobserwować bywa uzasadniona – faktycznie, sporo lektur (mimo że ważnych z kulturowego punktu widzenia) jest napisanych trudnym językiem niesprzyjającym czerpaniu przyjemności z czytania. Są jednak takie teksty, do których warto wrócić lub sięgnąć po nie po raz pierwszy w życiu dorosłym. Oto subiektywna lista lektur zasługujących na uwagę także tych z nas, którzy szkolne lata mają już za sobą.

"Mendel Gdański" Maria Konopnicka

Opublikowana po raz pierwszy w 1890 roku nowela poruszająca problem wzmagającego się antysemityzmu wśród społeczeństwa polskiego. Akcja dzieje się w Gdańsku, a głównymi bohaterami są stary Żyd o imieniu Mendel i jego 10-letni wnuk Kubuś. Pewnego razu Kubuś doświadczył dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne. Mendel chcąc pocieszyć chłopca zwrócił się do niego słowami: Ty się w to miasto urodził, toś ty nie obcy, toś swój, tutejszy, to ty prawo masz kochać to miasto, póki ty uczciwie żyjesz. Ty się wstydzić nie masz, żeś żyd.

Antysemityzm wciąż stanowi problem w naszym społeczeństwie. Jest on obecny także w naszym języku w sformułowaniach takich jak „Nie bądź Żydem!” lub „Przestań tak żydzić!” Wydźwięk noweli Konopnickiej można jednak przełożyć na sytuację jakichkolwiek mniejszości – czy to etnicznych, seksualnych, czy religijnych.

"Stowarzyszenie Umarłych Poetów" Nancy H. Kleinbaum

W przypadku tej książki mamy do czynienia z niecodzienną sytuacją, ponieważ napisana została na podstawie filmu (choć zazwyczaj jest przecież odwrotnie). Film, w którym w jedną z głównych ról wcielił się Robin Williams okazał się dużym sukcesem zdobywając wiele nagród i nominacji. Sama książka również zasługuje na uznanie. Akcja dzieje się w Stanach Zjednoczonych pod koniec lat 50 i opowiada historię Johna Keatinga - niezwykłego nauczyciela pracującego w elitarnej szkole dla chłopców. Niekonwencjonalne metody nauczania angielskiego i literatury Keatinga inspirują uczniów, którzy zakładają stowarzyszenie poświęcone poezji.

„Stowarzyszenie Umarłych Poetów” to historia o przyjaźni, odwadze, dojrzewaniu i nieraz trudnych relacjach dzieci z rodzicami, która poruszy zarówno nastolatków, jak i dorosłych.

"Buszujący w zbożu" J. D. Salinger

Pomimo że książka ta była pierwotnie przeznaczona dla dorosłych, to stała się jedną z najsłynniejszych książek literatury młodzieżowej, a główny bohater – 17-letni Holden Caulfield stał się symbolem nastoletniego buntu. Z racji tego, że główny bohater jak i narrator opowieści posługuje się wulgarnym językiem, pije alkohol, a nawet zamawia prostytutkę do pokoju hotelowego, „Buszujący w zbożu” był bardzo mocno cenzurowany w latach 60., 70. i 80.

Mało która lektura szkolna trafia do młodego czytelnika tak bardzo jak „Buszujący zbożu”. Książka ta jest klasykiem w Stanach Zjednoczonych, natomiast w Polsce bywa często pomijana w szkołach. Jeśli więc nie mieliśmy z nią styczności w trakcie nauki w gimnazjum czy liceum, to warto po nią sięgnąć teraz.

"Oskar i pani Róża" Éric-Emmanuel Schmitt

Książka ta jest dosyć nowa, bo opublikowana w 2002 roku. Opowiada o 10-letnim chłopcu Oskarze chorym na raka i mieszkającym w szpitalu. Oskar wie, że umrze, mimo że jego rodzice nie są w stanie mu tego powiedzieć. Starsza pani o imieniu Róża, która jest wolontariuszką w szpitalu zaprzyjaźnia się z chłopcem i proponuję pewną grę – każdy następny dzień z życia Oskara będzie kolejną dekadą. Jeden dzień równa się 10 latom, po którym to Oskar pisze list do Boga opowiadając o swoich przeżyciach.

Książka jest krótka, ale mimo to potrafi poruszyć bardzo skomplikowany temat jakim jest śmierć – dodatkowo o tyle trudniejszy w tym przypadku, bo chodzi o śmierć dziecka. Jest to piękna opowieść, która niewątpliwe wywoła wzruszenie u wielu czytelników.

"Proces" Franz Kafka

Zarówno zaklasyfikowanie „Procesu” do konkretnego gatunku literackiego, jak i jednoznaczna interpretacja utworu przysporzyło literaturoznawcom wiele kłopotu. O „Procesie” mówi się zazwyczaj w kontekście politycznym, psychologicznym i filozoficznym. Główny bohater, Józef K., zostaje niespodziewanie aresztowany. Co ciekawe, Józef, pomimo aresztowania, może w dalszym ciągu (do pewnego stopnia) żyć normalnie. Utrzymuje, że jest niewinny i próbuje znaleźć pomoc wśród znajomych i rodziny. Sytuacji nie sprzyja to, że nie są znane zarzuty, jakie mu postawiono.

„Proces” to dość chaotyczna opowieść, pełna niedomówień. Być może nie każdemu przypadnie do gustu, ale na pewno każdy będzie w stanie wyciągnąć z niej jakąś naukę, głównie dzięki uniwersalności utworu. 

"Folwark zwierzący" George Orwell

Alegoryczna opowieść opublikowana w 1945 roku stanowi niekwestionowany „must-read” każdego wykształconego człowieka, a zwłaszcza mieszkańca post-komunistycznego państwa, jakim jest Polska. Książka opowiada o zwierzętach hodowlanych, które postanawiają zbuntować się przeciwko rolnikowi i zbudować społeczeństwo oparte o zasadę równości wszystkich zwierząt. Zwierzęcy bohaterowie odnoszą się do prawdziwych historycznych postaci takich jak Józef Stalin, Lew Trocki, Wiaczesław Mołotow czy Mikołaj II.

Orwell, doświadczony udziałem w hiszpańskiej wojnie domowej, w „Folwarku zwierzęcym” przestrzega przed każdego rodzaju totalitaryzmami, których był zdecydowanym przeciwnikiem.

"Rok 1984" George Orwell 

Kolejna książka autorstwa angielskiego pisarza (jego ostania), która uchodzi za klasyk. Jest to antyutopijna wizja świata w 1984 roku. Skupia się na koncepcjach takich jak prawda i fakty w dyskursie politycznym oraz na manipulacji społeczeństwem ze strony ludzi będących u władzy. To właśnie tej książce zawdzięczamy słowa takie jak „nowomowa” czy figurę tzw. „Wielkiego Brata” obserwującego nasz każdy ruch.

„Rok 1984” to kolejna lektura, która powinna się znajdować na liście, książek do przeczytania każdego – bez względu na wiek, kraj pochodzenia czy polityczne sympatie.

"Nowy wspaniałt świat" Aldous Huxley 

Wspomniawszy o „Roku 1984”, nie można by pominąć „Nowego wspaniałego świata”, ponieważ te dwie książki są ze sobą bardzo często zestawiane i porównywane. Ta druga została wydana 17 lat wcześniej niż książka Orwella, bo w 1932 roku. Autorzy korespondowali ze sobą wymieniając się spostrzeżeniami i uwagami. Uważa się, że o ile wizję Orwella można przyrównać do krajów, w których panuje dyktatura, to świat przedstawiony przez Huxleya jest o wiele bliższy ludziom żyjącym w krajach demokratycznych (co wcale nie oznacza, że jest w nich o wiele lepiej).

„Nowy wspaniały świat” opisuje społeczeństwo, które w pewnym sensie pokochało swoją niewolę i nie odczuwa potrzeby walki z systemem. Osoby u władzy nie używają przemocy (tak jak w „Roku 1984”), by kontrolować swoich obywateli, lecz posługują się wyrafinowanymi, wyrachowanymi i subtelnymi metodami manipulacji. Neil Postman, amerykański medioznawca i krytyk kultury sugerował w swojej książce „Zabawić się na śmierć” (1985), że żyjemy w antyutopijnym świecie Huxleya, nie Orwella: Orwell lękał się tych, którzy zakażą wydawania książek. Huxley zaś obawiał się, że nie będzie powodu do ustanawiania podobnego zakazu, ponieważ zabraknie kogokolwiek, kto zechce książki czytać. Orwella przerażali ci, którzy pozbawiają nas dostępu do informacji. Przedmiotem obaw Huxleya byli natomiast ludzie, którzy dostarczą nam informacji w takiej ilości, że staniemy się bierni i egoistyczni. Orwell bał się, że nasza kultura przeistoczy się w kulturę niewolników. Huxley zaś lękał się, że ogarnie nas kultura banału, zajmująca się jakimiś ekwiwalentami doznań, „orgią-porgią" i wirówką infantylnych igraszek.

"Ferdydurke" Witold Gombrowicz

„Ferdydurke” to prawdopodobnie jedna z najdziwniejszych, jeśli nie najdziwniejsza książka jaka istnieje w spisie lektur. 30-letni mężczyzna Józio Kowalski pewnego dnia zostaje cofnięty do klasy gimnazjalnej przez profesora Pimkę. Józio rozpoczyna swoją niedorzeczną podróż przez różne miejsca, w których poruszana jest problematyka  m.in. infantylizacji młodzieży czy konformizmu. Dzieło Gombrowicz jest jednym z najważniejszych dla polskiej literatury. Zostało przetłumaczone na wiele języków obcych, a także doczekało się ekranizacji filmowych.

Warto przeczytać „Ferdydurke” po pierwsze dlatego, że jest to lektura z gwiazdką, po drugie, dlatego, że poprzez użycie groteski ukazuje przywary narodu polskiego, a po trzecie, dlatego, że można się przy niej naprawdę uśmiać.

"Tango" Sławomir Mrożek 

Dramat ten opublikowano po raz pierwszy w latach 60. XX wieku. Mrożek opowiada w nim historię rodziny, tym samym parodiując odmianę gatunkową jaką jest dramat rodzinny. Nadrzędnym elementem „Tanga” jest konflikt pokoleniowy – rodzice głównego bohatera (Artura) nie respektują tradycji ani zasad. Natomiast Artur próbuje przywrócić w rodzinie porządek i morale. Dodatkowo, poprzez postać Edka, utwór porusza tematykę władzy totalitarnej i jej skutków.

Podobnie jak „Ferdydurke”, „Tango” wpisuje się w kanon najważniejszych dzieł literatury polskiej i jest dramatem nagradzanym w Polsce i poza jej granicami.

Marta Wójtowicz

Fot. pixabay.com/kaboompics