Żydowska krzyżówka pierwszego stopnia
2010-01-25 13:23:21
Można by pomyśleć, że „Krzyżówka" Anity Haliny Janowskiej to kolejna martyrologiczna autobiografia o losach Żydów podczas II wojny światowej, jakich powstało już wiele.
Janowska, zwana w dzieciństwie Dzidzią, miała 6 lat, kiedy wybuchła wojna. Jako żydowskie dziecko nie mogła chodzić do szkoły. Jako niemieckie dziecko powinna czuć się bezpieczniejsza bardziej niż inne dzieci. Według ustaw norymberskich, hitlerowskich praw rasowych pozbawiających Żydów obywatelstwa i decydowania o sobie, Dzidzia była „żydowską krzyżówką pierwszego stopnia", dzieckiem z plugawej krwi żydowskiej i świętej niemieckiej, wobec których ideologia nazistowska nie potrafiła się dotąd jednoznacznie wypowiedzieć.
W cieniu tragicznych wydarzeń wojny obserwujemy dzieciństwo Janowskiej, stosunki ze starszą siostrą Lilką (dedykacja na wstępie jest właśnie dla niej), z początku naznaczone różnicą wieku, przez co młodsza była m.in. straszona opowieściami o rodzeństwie oddanym na służbę, karmionym karaluchami i prasowanym żelazkiem, , nawiązujące silną więź poprzez wspólne doświadczenia wojenne, śmierć ojca, pierwsze miłości. Janowska opisuje burzliwe losy swojej rodziny, by losy zakończyć z chwilą pierwszego zawodu miłosnego, u progu faktycznej, choć dawno osiągniętej, dorosłości.
Pod względem stylu i języka Książa przypomina bardzo „Ogród pamięci" Joanny Olczak - Ronikier, nagrodzonego NIKE 2002. Można tu znaleźć podobną lekkość pisania o sprawach tak naprawdę tragicznych, uchylanie się od patosu, zadęcia, egzaltacji, słodko- gorzkie wspomnienia bez cienia użalania się nad sobą.
Autorka ciężkie gatunkowo tematy, jak powojenne szukanie własnej tożsamości w obliczu odrzucenia przez nację żydowską, niemiecką, polską, szukanie swojego miejsca na ziemi, poczucie winy za historię - opisuje słowami dziecka, nie rozumiejącego wojennej zawieruchy, historycznych dwuznaczności, tłumaczącego wydarzenia przez pryzmat niedojrzałej, nieprzygotowanej na to wszystko logiki. To zagubienie wyrazi pół wieku później jej wnuczek: „Zrób Boże, żeby na świecie było tak, jak powinno być".
Anita Halina Janowska, "Krzyżówka", Wydawnictwo WAB, premiera 20 stycznia 2010
Karolina Kuśmider
(karolina.kusmider@dlastudenta.pl)
