"Stalingrad", książka kompletna

„Na stole operacyjnym za pomocą łopatki musieliśmy zeskrobywać wszy z mundurów oraz ze skóry i wrzucać je do ognia. Musieliśmy je usuwać z brwi oraz bród, gdzie tworzyły grudki, niczym winogrona.” - Antony Beevor w „Stalingradzie” nie uznaje kompromisów. Bo i stalingradzka bitwa to najbardziej dramatyczna karta nie tylko II wojny światowej, ale zapewne całej nowożytnej cywilizacji.

„Stalingrad” Antony'ego Beevora to książka kompletna. Wcale nie dlatego, że autorowi udało się dotrzeć do ukrytych głęboko w rosyjskich archiwach dokumentów i nie dlatego, że ofensywy, odwroty i kontrofensywy podczas lektury książki barwie malują się przed oczami czytelnika. To książka kompletna bo nie boi się pokazywać brutalnej rzeczywistości z dławiącym naturalizmem rodem z XIX wieku. Nie da się inaczej opisać bitwy w której żołnierze dopuszczają się aktów kanibalizmu a chirurdzy w prowizorycznych szpitalach polowych amputacji kończyn dokonują bez znieczulenia.

Gdy zaczynamy lekturę „Stalingradu” jest czerwiec 1941 roku. Berlińczycy w Poczdamie relaksują się w parku lub leżą na plaży pewni zwycięstwa swojej armii. Ambasador radziecki miota się bezradnie, bo chociaż na granicy z Niemcami jest coraz więcej faszystowskich wojsk, to jednak władze III Rzeszy milczą. Stalin nie wierzy, że może dojść do ataku. Kulminacją niemieckiej inwazji na Rosję rozpoczętej w nocy z 21 na 22 czerwca 1941 roku jest właśnie bitwa o Stalingrad przypadająca na przełom 1942 i 1943 roku. Bitwa, które obrosła legendą, starcie o miasto-symbol, miasto-pomnik, którego strategiczne znaczenie w żaden sposób nie mogło dorównywać jego nazwie: było to przecież miasto Stalina.

Beevor opisuje zatem losy 6. Armii Niemieckiej feldmarszałka Paulusa, otoczonej w „kotle stalingradzkim”, której Hitler kazał się bronić do przedostatniego naboju. Przedostatniego, bo ostatni żołnierze mieli zachować dla siebie. Jednak „Stalingrad” to nie tylko naturalistyczne opisy śmierci. To książka-kameleon, która co kilka stron zmienia się w całkiem inną lekturę. Raz jest westernem – gdy wraz z niemieckimi czołgami przemierzamy bezkresny step o zachodzie słońca; innym razem tragicznym romansem – gdy czytamy list żołnierza do żony. List, który nigdy do niej nie dotarł.

Staje się zatem „Stalingrad” Beevora obowiązkową pozycją dla miłośników historii. Ich zachwyci drobiazgowością i precyzją, pozostałych – zaskoczy swoim barwnym i bezkompromisowym językiem, niespotykanym w innych książkach historycznych.

Jakub Guder
(jakub.guder@dlastudenta.pl)