Dzień świra według świra

Nie zawsze zdarza się, żeby okładka i tytuł tak idealnie oddawały zawartość książki. Salvador Dali na stustronicowej książeczce, a nad nim napis „Świr i apokalipsa wg kretyna” tworzy połączenie co najmniej ciekawe. Cała książka jest pokręcona, tak jak jej bohater.

Bohater Jerzego Alta to wariat, który opowiada o sobie w kilkunastu krótkich, luźno powiązanych opowiadaniach. Dowiadujemy się, że bardzo interesuje się kobietami i owadami, często się nudzi i pracuje w ogromnym, szklanym biurowcu (jak znalazł się tam ktoś taki jak on?). Nie jest menelem, choć nie dba o higienę i przepada za alkoholem. Wygląda na zwyczajnego radosnego idiotę, który świat i otaczającą go rzeczywistość traktuje zbyt dosłownie. Błąka się po mieście i przeżywa rozkminy, jakby wcześniej łyknął sobie kwasa.  Może jest schizofrenikiem, może jest zwyczajnie po dziecięcemu naiwny, a może po prostu wcześniej golnął sobie zdrowego kielicha. W końcu wódka działa na niego psychodelicznie.

Z tym bohaterem z łatwością można się utożsamić. W tramwajowym ścisku lub wśród odrapanych kamienic czuje to samo co my. Tyle że to, co my skrywamy głęboko w podświadomości, on z radością ogłasza światu, stając się takim wesołym idiotą,  którego przygody śmieszą do łez. Rozmawia z muchami, lalkami w sklepie, workami na śmieci i narzędziami do majsterkowania, potrafi tańczyć z krzesłem i wykonywać najidiotyczniejsze gesty.

„Świr i apokalipsa wg kretyna” to książka surrealistyczna. Bohater specyficznie podchodzi do rzeczywistości, przekracza granice schematów, a zdarza mu się to niemal zawsze w miejscu publicznym. Chociaż zachowuje się jak naćpany szaleniec, budzi sympatię. Patrzymy na niego z lękiem i politowaniem, ale jednocześnie głośno się śmiejemy.

Jerzy Alt stworzył  satyrą na ludzki rozum, posługując się typem poczucia humoru, który nie każdemu przypadnie do gustu. Malarstwo Salvadora Dali wzbudzało albo miłość albo nienawiść, nikogo nie pozostawiało na pewno obojętnym. Tak samo ze „Świrem i apokalipsą wg kretyna”, których niektórych rozbawi, innych jednak może odstręczać. Z drugiej strony, poziom absurdu rośnie stopniowo z rozdziału na rozdział, dzięki czemu mniej wprawiony czytelnik może przygotować się do ostrej surrealistycznej jazdy, a nie jest od razu rzucany na głęboką wodę, by utopić się w majakach jakiegoś wariata.

Książkę można interpretować na wielu płaszczyznach, nie tylko patrzeć na nią jak na wyznania mężczyzny, któremu wódka zżarła mózg. Dostrzegamy tu również parodię zachowań społecznych, w której współczesność przeistacza się w jakiś rodzaj abstrakcyjnego koszmaru.  Na przykład opowiadanie o psychozie, jaką wywołują reklamy na mieście. Wszystkie się na ciebie gapią i coś doradzają, szum rozsadza głowę, a lśniące, białe zęby wyginają się w nieludzkich formach… Tak, tę chorobę można polubić lub nie. W obu wypadkach jednak będzie śmieszyć.  

Jerzy Alt, „Świr i apokalipsa wg kretyna”, wyd. Poligraf 2012

Nona Stopka
(nona.stopka@dlastudenta.pl)