"Żyć" znaczy "żyć na wolności"

Je tylko chleb wolności. Nie pozwala „odresocjalizować” się od mściwej matki z płonącymi włosami, która nawiedza go w snach. Utrzymywanie go przy życiu przypomina ratowanie najsłabszego kaczątka, kotka albo pisklaka wyrzuconego z gniazda. Lekarz obozowy uznaje go za „ludzką duszę wyrastającą ponad klasyfikacje i nie dorastającą do nich, duszę nie tkniętą przez doktrynę, nie tkniętą przez historię, duszę trzepoczącą skrzydłami wewnątrz tego sztywnego sarkofagu, mamroczącą pod błazeńską maską”. Taki jest Michael K., tytułowy bohater powieści Coetzee.

Kup książkę>>

Michael, od urodzenia ograniczony umysłowo i szpetny z wyglądu, prowadził życie prostego ogrodnika w jednym z miasteczek RPA. Tocząca się wojna domowa zdaje się nie mieć dla niego większego znaczenia. Postanawia jednak zabrać swoją zniszczoną przez życie matkę do miejsca, gdzie się urodziła. Kobieta umiera jednak w drodze, a Michaelowi zostaje po niej jedynie pudełko z jej prochami. Dalsze jego życie to tułaczka po obozach i opuszczonych stepach. To nieustanne poszukiwanie prawdziwej wolności i ciągła ucieczka przed tym, co dla wielu wydaje się nią być. Na opuszczonej farmie czuł się jak u siebie w domu, był tak lekki, że mógłby unieść się w górę. Tracąc poczucie czasu, czekając na nadejście nocy przy niemal już pustym zbiorniku wodnym, nie czuł się więźniem ani wyrzutkiem. Nie buntuje się przeciw niczemu – przeciw niesłusznym oskarżeniom, przeciw zawłaszczeniu jego plonów. Być może wcale nie rozumie tego, co wokół niego się dzieje. Wie jedno: „Co tylko rośnie, należy do nas wszystkich. Wszyscy jesteśmy dziećmi ziemi.”

Nieświadomie zostaje włączony w wojnę, w której nie powinien uczestniczyć. Walczy jednak w bitwie, jaką jest jego własne życie. Walczy o wolność, choć walki tej nikt nie potrafi zrozumieć. Dla niego wolność to bycie „poza obozami, poza wszystkimi obozami jednocześnie”. Także poza obozem dobroczynności, której od nikogo nie pragnął. Jego wolności nie mogło ograniczać nawet poczucie wdzięczności.

Michael K. nie zdaje sobie nawet sprawy, jaki wpływ miał jego pobyt w szpitalu na lekarza, który się nim zajmował. Nigdy się o tym nie dowie, bo nie ma to dla niego znaczenia. Liczy się tylko wolność. To właśnie zrozumiał lekarz. To, że on jeden, uznawany za błazna, pokraczny, śmiertelnie wychudzony, przez wszystkich ignorowany Michaelas (tak bowiem nazywano go w szpitalu) zna prawdziwą drogę do wolności i tylko on jeden może być na niej przewodnikiem.

Powieść Coetzee wielu może nie ująć fabułą. Ale każdego czytelnika zmusi do refleksji, do rozważenia, czym jest wolność, czym niewinność i co to znaczy „żyć pełnią życia”. Przez wszystkich, którzy doceniają „literaturę z przesłaniem” zostanie wchłonięta jednym tchem.

John Maxwell Coetzee, "Życie i czasy Michaela K.", tłumaczenie: Magdalena Konikowska, premiera: kwiecień 2010 

Agnieszka Nowak
(agnieszka.nowak@dlastudenta.pl)