Uśmiech Pol Pota. Organizacja jest mózgiem narodu

Dokument. Reportaż. Poemat. Tren. Pomimo, iż na pierwszy rzut oka wyliczone rodzaje twórczości literackiej mają razem niewiele wspólnego, to jednak mieszanka ta znalazła swoje miejsce w świecie literackim, i to w jednej książce. P.F. Idling serwuje nam bowiem pozycję o bardzo ciekawej konstrukcji, która, co tu dużo mówić imponuje formą i wstrząsa treścią. Wątpliwe? Sprawdźmy.

Autor książki – P.F. Idling, to odważny człowiek, to trzeba przyznać. Konstruowanie bowiem subiektywnego reportażu, jakim jest niewątpliwie „Uśmiech Pol Pota”, to zabieg zazwyczaj bardzo niebezpieczny, grożący podważeniem zasadności i autentyczności poruszonych tematów i wniosków. Całość książki zdaje się być ogromnym uprzedmiotowieniem pretensji. Pretensji, że świat w tak łatwy sposób przemilczał śmierć, jeśli zawierzyć statystykom, ok 1,7 mln ludzi. Ja jednak tę pretensję kupuję. Do ostatniego zera tej liczby.

Na początku lat 70 ubiegłego wieku w Szwecji została zauważona wzmożona aktywność obywatelska, związana z wydarzeniami w Kambodży, a dokładnie z dokonującą się tam „rewolucją komunistyczną” oraz napiętą sytuacją wokół sąsiedniego Wietnamu i związaną z nią interwencją militarną Stanów Zjednoczonych, na jego terytorium. Kambodża stała się państwem komunistycznym. [a niechże, tak, łatwo się to pisze!] W Szwecji powstał tedy szereg organizacji wspierających te zmiany, oraz piętnujących imperialne zapędy Amerykanów, w tym Towarzystwo Przyjaźni Szwedzko – Kambodżańskiej. Aktywność ta zaowocowała rozwinięciem współpracy międzynarodowej, w tym wzajemnym przyjmowaniem gości, konsultacji itd. O jednej z takich delegacji szwedzkich w Kambodży pisze Idling. Pytanie podstawowe, jakie zadaje brzmi: jak to się stało, że czwórka wykształconych, obytych, inteligentnych ludzi, podczas wizyty, w rozmowach, w tym co widziała, nie zauważyła tak małego szczegółu, a mianowicie: rzezi ponad jednej piątej narodu.

Idling stawia pytania, mnóstwo pytań, ale za ich pomocą kreuje ówczesną rzeczywistość. Pytania te, o Kambodżę oraz o zaślepienie ruchów lewicowych w Szwecji, to swoiste odzwierciedlenie przede wszystkim Kambodży, ale i Szwecji w latach 70 i późniejszych. Książka ta pozwala zbadać czym był kolejny odcinek, z cyklu „komunizm”. Specyfika Kambodży polegała na tym, iż po II wojnie światowej kraj ten był dość jednolity, nie licząc mniejszości wietnamskiej, która pojawiła się tam zresztą na skutek wojny amerykańsko- wietnamskiej, przez co rewolucja objęła prawie cały kraj bez reszty. Dla „przyjaciół” ze Szwecji było to więc idealne „ciało” do badań w kontekście wprowadzania systemu komunistycznego. Byli zachwyceni. Wszystko, odbyło się wg „planu”.

Tyle strona dokumentalna. Druga zaś strona, to forma ujęcia tej problematyki. I tu właśnie odkrywamy ten poetycki wydźwięk. Idling bowiem wzbogaca całość o emocje. Emocje, których doświadcza on sam, będąc pracownikiem organizacji humanitarnej w Kambodży, emocje ludzi z którymi rozmawiał, w tym z byłymi działaczami Partii oraz zwykłymi ludźmi, którzy przeżyli to piekło. Konstrukcja rozdziałów pozwala na czytanie tej książki zarówno, oddzielnie w kontekście faktograficznym, jak i w kontekście emocjonalnym- samych relacji i opinii. Czytanie jej jednak równolegle daje pełen obraz tego co się zdarzyło, i zapewniam, nie pozostawia Czytelnikowi żadnych wątpliwości.

„Uśmiech Pol Pota” to bardzo ważna książka. Książka, która przeraża, wzrusza, zachwyca. Książka, która udowadnia, że fanatyzm i chore ideologie nie kończą się na Stalinie i Hitlerze. Nieświadomość tego, to żałosna ignorancja.

Idling Peter Fröberg, "Uśmiech Pol Pota", Wydawnictwo Czarne, premiera 2010

Tomasz Osiński